Түүхэн зүтгэлтний эрхэм нандин чанаруудын нэг бол хүнлэг сэтгэл хэмээн судлаачид тэмдэглэсэн байдаг. XX зууны Монголын түүхийн гэрч болсон олон хүн Ю.Цэдэнбалыг чухам ийм хүн байсан гэж тэмдэглэж үлдээжээ. Ю.Цэдэнбалын хувь хүний дотоод мөн чанарыг илэрхийлсэн зарим хүмүүсийн тэмдэглэлийг толилуулж байна.

Ю.Цэдэнбалын комиссар Л.Нанзад: “1957 онд лабораторийн даргаар ажиллаж байх үедээ Цэдэнбал даргын эмчээр дагалдан явж, Баянмөнх сум орсон. Гэтэл замдаа айлуудаар ороход нэг айлын хүүхэд нь халуурч, бас хөгшний бие тааруу байсныг үзээд эм бичиж өглөө. Шөнө Хэнтийн төвд очсоны дараахан дарга дуудлаа гэхээр нь ороход, “Чи чинь замдаа хүн үзсэн гэл үү?” гэв. “Тиймээ” л гэсэн. Чи тэгээд яав? гэж асуухад нь би: Үзээд эм бичээд орхисон гэхэд: Чиний тэр цаасаар тэр улс чинь эдгэх юм уу ? Чи эм авч яваа биз дээ. Түүнээсээ тэр улсад тусламж хүргэ. Машин унаа чинь бензин тостой бол буцаад яв! гэсний дагуу бид эм хүргэж өгч билээ. Энэ бол хүний төлөө яаж санаа тавьдгийн нэг л жишээ дээ.”

Х.Чойбалсан, Ю.Цэдэнбалын жолооч байсан Т.Лув­санринчин: Дарга 1961 онд осолд орж гэмтсэн шүү дээ. Жолоочид нь арга хэмжээ авч хорьсон юм. Тэгтэл дарга “Тэднийг гаргаж, ажилд нь оруул” гэсээр байгаад суллуулсан. Нөгөө хажуугаас нь орж ирсэн тэргийг жолоодож явсан хүнийг ч шоронгоос дарга л гаргуулсан. Тээр жил Баянголын зуслангаас өглөө ирж явтал олон цоо шинэ комбайн баруун тийшээ цуваагаар явж байлаа. Тэгтэл ч төмөр замын зөрлөг хаачхав. Нэг комбайн зүүн гар талын хаалга, хажууг зураад өнгөрөв. Бид замдаа орж, автынхан нөгөө комбайн рүү явцгаасан. Дарга ордны үүдэнд буухдаа намайг нэг комиссартай очоод тэр комбайны жолоочийг явуул гэж автынханд хэлж, харж байж явуулаад ир. Алс холоос ирж шинэ техник аваад яарч явсан хүн биз. Техникээ бүрэн эзэмшиж чадаагүй яваа л даа. Ажлаа сайн хий, комбайнаа сайн барьж сур гэж захь гээд явуулсан.

УБХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга байсан Г.Бумцэндийн хүү, сэтгүүлч Б.Эрдэнэ: “Хүүхдэд их хайртай хүн байсан. 1974 онд миний том хүү зургаан настайдаа золгүй явдлын улмаас толгойдоо нэлээн хүнд гэмтэл авсан юм. Ийм хүнд үед Цэдэнбал гуай хүүг маань Зөвлөлтөд эмчлүүлэхээр явуулж, намайг бас тэнд ажилд томилсон. Энэ бүхэн түүнийг хэр нинжин, ач буянтай, хүний төлөө гэсэн сайхан сэтгэлтэй болохыг нь харуулж байгаа юм. Ер нь их ховор хүн дээ, их ховорхон заяах хүн”.

.1920-1930 онд НТХ-ны нарийн бичгийн дарга байсан Б.Элдэв-Очирын ээж Р.Долгоржав эмээ 1976 онд Завхан аймгийн Түдэвтэй суманд хүндээр өвчилж, төрийн тэргүүнээс тусламж эрэхэд Цэдэнбал дарга тусгай онгоц явуулан Улаанбаатарт авчирч эмчлүүлж байжээ.

Монголын төрийн нэрт зүтгэлтэн Ж.Самбуу гуайн хүү С.Сүрэнжав: “Тэр хүний сэтгэл дулаахан, булцгар тарган биетэй, том цагаан гараараа чихрийг харамгүй тараадаг буянтай ах л санагдсан.” Тэрээр “Ерөөсөө та хоёрыг (ах бид хоёр) орос сургуульд оруулна” гээд ТИС–ийн Максимова багшаар орос хэл заалгасан. Нэг өдөр Цэдэнбал дарга намайг Москвагийн УИС–ийн бэлтгэл ангид оруулахаар болов. 1972 онд манай аавыг нас нөгчихөөс өмнө ирээд “Миний хоёр хүү ямар дэмжлэг авах вэ” гэж асууж байсан. 1984 оны долоодугаар сарын 14–нд Их хурлын тэрэг барьдаг Жаваан гуай утасдаж “Цэдэнбал дарга танай ээжийн 80 насны ойгоор энэ швейцарь цагийг өгөөрэй гэсэн” гээд нэг цаг өгсөн”. НТХ-ны II нарийн бичгийн дарга байгаад буусан Ч.Сүрэнжав: “Цэдэнбал дарга зан чанарын хувьд их хүнлэг, ил сайхан сэтгэлтэй, хүнд туслахыг л боддог.”

АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн нарийн бичгийн дарга байсан, доктор Ц.Готов: “Дарга бол хүн чанарын хувьд онцгой хүн байсан. Яагаад гэвэл, Их хурлын шугамаар орж ирсэн хүсэлтийг танилцах бүртээ учир шалтгааныг нарийн сайтар судалсан эсэхийг мэдээд, дараа нь аль болохоор уг асуудалд төрийн тэргүүний хувьд нааштай ханддаг байсан”.

Ардын уран зохиолч, Төрийн соёрхолт, яруу найрагч Ш.Сүрэнжав: “Бал даргын ганц үг миний амьдрал, уран бүтээлийн саад тотгорыг арилгаж, өнөөдрийн энэ буян гавьяаны үүдийг нээж өгсөнд би сүслэн баясаж явдаг юм”.

Нэрт хэлзүйч, Төрийн соёрхолт, гавьяат багш, академич Ш.Лувсанвандан: “Ю.Цэдэнбал маш их хичээлтэй, ном сурах сонирхолтой хүүхэд байв. Их сахилгатай, томоотой хүүхэд байсан”. 1970 онд өвгөн академичийн мэндэлсний ой болох үед Ю.Цэдэнбал гоёмсог цаг, хүлээн авагч бэлэглэж, дөрвөн өрөө байр олгосныг тэрээр ихэд бэлгэшээн ярьдаг байжээ.

Ардын жүжигчин, Төрийн соёрхолт, Зууны сайхан бүсгүй өргөмжлөлт Л.Цогзолмаа: “Их сайн хүн байсан. Хүнд итгэмтгий, хүнийг дэмждэг, зөөлөн хүн байж дээ. Ялангуяа үерхэл нөхөрлөлдөө их үнэнч хүн байсан. Манай өвгөнд их итгэдэг байсан”.

Жанжин Д.Сүхбаатарын хүү С.Галсан: “Жил бүр манайд ирж ээжтэй (Янжмаа гуай) золгодог байсан. Ээжтэй яриа их таардаг, түүнийг эхийн ёсоор хүндэлдэг сайхан харьцаатай байсан. Ээж ч Цэдэнбал даргад их сайн, түүнд их итгэдэг байсан. Манайд ирэхдээ аавын тухай манай Монголын хөгжлийн замыг нээж өгсөн их ачтан, баатар хүн гэж хэлдэг байсан юм. Ээжийг өнгөрсний дараа ч мөн гэрт нь ирж байсан даа. Хүн чанар сайтай, хүнлэг зөөлөн хүн шүү дээ. Их сайхан намуухан дуугаар ярьдаг. Ахмад үеэ их хүндэлдэг.”

БНМАУ-ын Баатар Л.Дандар: “Өчигдөр орой би Маршалтайгаа ярилаа. Дуу хоолойг нь сонсоод тэсэлгүй миний нүднээс нулимс гарлаа, ингэж санаа тавьж эргэсэнд баярлалаа гэж дамжуулаарай”.

“Ширүүн дориун зангүй, хүний үгэнд оромтгой хүн” (Д.Төмөр-Очир, Ю.Цэдэнбалын хүчирхэг өрсөлдөгч, НТХ-ны УТТ-ны гишүүн, НТХ-ны Нарийн бичгийн дарга байгаад 1963 онд буруутгагдсан)

“… өндөр шаардлагатай, зарчимч сайн хүн. Иймээс нөхөр Цэдэнбалд тусалж, дэмжин ажиллах хэрэгтэй” (Д.Дамба. НТХ-ны I нарийн бичгийн дарга байгаад 1959 онд шүүмжлэгдэж буусан)

“Та бол нуруутай, хүн чанартай хүн”. “Цэдэнбал бол угийн номхон дөлгөөн, элдэв сүржигнүүр ааш зангүй, албан тушаалын ихэмсэг авир байдаггүй, уур уцаар багатай, харьцаа түвшин, жирийн сайхан эр… Би нутаг заагдан сууж байхдаа Цэдэнбалд гурван удаа хүсэлт тавьсан. Цөмийг биелүүлж өгсөн” (Б.Нямбуу. Аймгийн намын хорооны нэгдүгээр дарга байгаад 1964 онд шүүмжлэгдэж буусан)

“Хүнтэй зөв харьцдаг, даруу төлөв энгийн хүн”. “Хүлээцтэй, болгоомжтой, няхуур хүн байсан даа. Дарга бол хүний хувийн дутагдлыг нийтийн дунд тэр бүр хэлдэггүй, ганцааранд нь аминчлан хэлдэг хүн байв” (Д.Моломжамц. НТХ-ны Нарийн бичгийн дарга байсан)

“Өндөр боловсролтой, чадалтай, хөдөлмөрч сэхээтэн. Сул тал нь хүний үгэнд оромтгой” (С.Сосорбарам. НТХ-ны Нарийн бичгийн дарга байгаад өөрчлөгдсөн)

“Нэг дутагдалтай, өөрийн итгэсэн найзын үгэнд ямагт найдсаар яваад балардаг. Хүний үгэнд дэндүү оромтгой хүн байсан. Хувийн талаас дэндүү сул гартай” (Д.Балжинням. МАХН-ын ТХ-ны гишүүнээр Ю.Цэдэнбалтай хамт 44 жил ажилласан, намын ахмад зүтгэлтэн)

“Ноён нуруутай, юманд яарч сүржигнэдэггүй хүн байсан” (Т.Гэндэн: НХШХ-ны дарга байгаад нэг хүнийг тахин шүтэх асуудалтай холбоотой өөрчлөгдөж, Элчин сайдаар ажиллаж байсан)

“Миний хийсэн ажиглалтаар …Бал гуай хүний хувьд маш том удирдагчийн шинжтэй сайхан хүн байсан. Ааш зан зөөлөн, хөшүүн хүйтэн биш, ялдам харилцаатай, хүнийг дугаарладаггүй. Нэг гэм нь хамт гаршин ажилладаг хүмүүсийнхээ үгэнд хэт их итгэмтгий хүн байжээ”. “… Бал гуайн өөрийн нь шууд гаргасан алдаа гээд байх юмгүй. Ер нь тун их даруухан, соёл өндөртэй хүн байсан” (Д.Дожоодорж. Ю.Цэдэнбалын талаар хэд хэдэн товхимол бичсэн)

1984 онд СнЗ-ийн дарга болсон Д.Содном: “Тэр үед Цэдэнбал гуай үнэхээр ухаан чадвар, ажлаараа үлгэрлэж чадаж байсан даа. Ю.Цэдэнбал соёлтой, хүмүүстэй маш болгоомжтой боловсон харьцдаг, түүгээрээ хүндэтгэл хүлээж, үлгэрлэж байсныг олон хүн мэднэ”

1984 оны эргэлтийн дараа НТХ-ны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга болсон Ж.Батмөнх: “Цэдэнбал бол мэдлэг боловсролын суурь сайтай, их хөдөлмөрч, маш тэвчээртэй, зан харилцааны хувьд эелдэг, хүнийг өөртөө татах увдистай, өөрийн гэсэн маш хатуу дэг журамтай нэгэн байсан гэж би боддог.. Тэр их уншдаг, ярьж хөөрөх, санаа бодлоо илэрхийлэхдээ хэлэх үгээ маш цэнэж, туйлын болгоомжтой ярина.

Ерөнхий сайд байсан П.Жасрай: “Энэ аугаа их хүн итгэж үнэмшсэн үзэл баримтлалынхаа улаан шугамаас өчүүхэн төдий ч хазайдаггүй, бүхий л амьдралаа эх орон, ард түмнийхээ төлөө зориулсан, “нийгмийн хүн” байсныг нь мэдэрч билээ”

ЗХУ-ын ГЯЯ-ны орлогч сайд, ШУА-ийн Дорно дахины хүрээлэнгийн захирал байсан, нэрт эрдэмтэн М.Капица: “Цэдэнбал их соёлтой, өндөр мэдлэгтэй, гарамгай улс төрч, том калибрын улс төрийн зүтгэлтэн, байгалиас заяасан зөөлөн сайхан сэтгэлтэй хүн. Ер нь Монголын сэхээтнүүдийн дотроос илт тодорсон “од” байсан”

Оросын дипломатч, 1984 оны хуйвалдааны үед ЗХУКН-ын ТХ-нд Монголын асуудал хариуцаж байсан Ш.Г.Надиров. “Ю.Цэдэнбал үлэмж уян хатан улс төрийн бодлоготон. Тэрээр төрөлхийн зөөлөн, эелдэг даруу, туйлширдаггүй, улс төрийн дайснуудынхаа хувьд ч хүртэл эцсийн арга хэмжээ авч байгаагүй юм… Монголын түүхэн дэх хамгийн том содон улс төрчдийн нэг”

ЗХУ-ын дөрвөн  удаагийн баатар, БНМАУ-ын баатар, ЗХУ-ын Маршал Г.К.Жуков: “Гайхамшигтай хүнлэг чанартай, өндөр боловсролтой ухаалаг хүн. “Нөхөр Цэдэнбалыг би их эртнээс мэднэ. Миний дотнын нөхөр. Хүний гайхалтай  чанарыг биеээр үзүүлсэн, юмны учрыг нарийн олдог улс төрч”. “Цэдэнбал миний эртний найз. Эртний найз гэдэг чинь хоёр дахиасаа, шинээсээ илүү байдаг юм”

ЗХУ-ын гурван удаагийн баатар, БНМАУ ын баатар С.М.Будённый: “Ю.Цэдэнбал ямагт мэргэн цэцэн үг хэлдэг байв. Тэр бол тэнүүн сайхан сэтгэлт хүн билээ.”

ЗХУ-ын Эрчим хүчний яамны газрын дарга байсан, 1984 оны хуйвалдаанд оролцогчдын нэг Ё.Чазов: “Ю.Цэдэнбал боловсон, зөөлөн сайхан сэтгэлтэй, өвөрмөц зан араншинтай хүн байсан”

Түүхэн дурсамжуудыг түүвэрлэсэн: профессор Ц.Жамбалсүрэн