Хаягдал яснаас биодизель түлш гарган авч байна

Өдрийн сурвалжлага

Малынхаа түүхий эдийг боловсруулж импорт орлох бүтээгдэхүүн хийх боломж хаа сайгүй бий. Ажилтай орлоготой амьдрах зөвхөн уул уурхайн салбарыг хөгжүүлснээр биш бидний өдөр тутмын хэрэглээнд байдгийг бид анзаардаг ч ашиг тусыг нь авч чадахгүй явсаар байна. Эдгээрийн нэг жишээ болгож яс боловсруулах үйлдвэрт зочилсон тэмдэглэлээ сийрүүлье.

Судалгаагаар Монгол Улсаас жилд 50-70 мянган тонн яс гадагш гаргадаг талаар салбарын яам мэдээлжээ. Хаягдал ясаа боловсруулснаар био бордоо, малын тэжээл, саван, угаалгын хэрэгсэл, био дизель, тос гэх мэт олон төрлийн бүтээгдэхүүнийг гаргадаг.

МҮХАҮТ-ын дарга М.Оюунчимэг тэргүүтэй Танхимын Хүнсний үйлдвэрлэлийг дэмжих зөвлөлийн баг, зарим үйлдвэрийн төлөөллүүд Шувуун фабрикт байрлах “Бөхөг-Тулга” үйлдвэрийн үйл ажиллагаатай танилцах үеэр энэ тухай яригдсан юм.

Өнөөдрийн байдлаар жижиг, дунд үйлдвэрлэл хэмээх нэрийн дор хэсэг бүлгээрээ малынхаа ясыг боловсруулж, бүтээгдэхүүн гаргаж байгаа хэдий ч ганц мод гал болдоггүй гэдэг шиг, цаг хугацааны явцад өргөжин тэлж хөгжиж чадахгүй мухардалд орж буйг энэ төрлийн бизнес эрхлэгчид хэлж байна. Учир нь аливаа хөгжих боломжтой, нөөц бололцоотой үнэт зүйлээ төр засгаас нь анхааралдаа авч, бодлогоороо дэмжээгүйн балгаар олон бизнес эрхлэгч өдөр хоногийг аргацаах төдий л өнгөрөөсөөр байгаа юм. Бид хэтэрхий том зүйлд ач холбогдол өгч, өөрсдийн боломж бололцоогоо олж харахгүй байгаа юм биш байгаа даа гэсэн бодол “Шувуун фабрик” дахь “Бөхөг-Тулга” үйлдвэрт очих үеэр төрж байлаа.

Тус үйлдвэр 1996 оноос эхлэн малын ясыг боловсруулан, урд хөршид нийлүүлдэг байсан бөгөөд сүүлийн 6 сар үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж элэгдсэн шалтгаанаар бүрэн зогсжээ. Тэндээс түүхий эдээ авч, бүтээгдэхүүнээ гаргадаг үйлдвэрүүд түүхий эдийн хомсдолд орох аюул тулгараад байгаа талаар үйлдвэрийнхэн МҮХАҮТ-ын дарга М.Оюунчимэгт хэлээд, үйлдвэрийг шинэчлэх, хөрөнгө оруулалтын асуудалд туслалцаа үзүүлэхийг хүслээ.

“Бөхөг-Тулга” үйлдвэр сардаа 120-оод тонн, жилд 2000 тонн яс боловсруулдаг бөгөөд хаягдал ясаа захуудаас худалдан авдаг аж.

Тус үйлдвэрийн захирал П.Нооф: 1980-аад оны үед Шувуун фабрикийн яс боловсруулдаг үйлдвэрт малын тэжээл хийж, дотоодын хэрэгцээгээ хангадаг байсан. Зах зээлд шилжсэн үеэс малын ясаа боловсруулахаа больсон доо. Хотын аж ахуйд хотын орчим дахь малын ясыг манай үйлдвэрт авчирч, бид ясны гурил хийдэг байсан, үхсэн малынхаа ясыг нь хүртэл ашиглаж байсан. Одоо ч замбараагүй болжээ. Ашигладаг ч юм байхгүй, хогийн цэгүүдээс хүмүүс түүгээд, ганц нэгээр буруу зөвгүй хэрэглэж харагддаг. Уг нь бид малаас ашиглаж болох олон зүйл бий. Үнэндээ бөөн мөнгө л хог дээр хэвтэж байгаа гэсэн үг дээ. Миний дуулснаар Японд дугуйны, барилгын материал хийхэд ашигладаг гэсэн, бидэнд тийм зүйл алга даа. Уг нь зөв ашиглаад үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх юм бол түүхий эд нь Монголд хангалттай байна. Төр засаг ч энэ төрлийн бизнес эрхлэгчдийг дэмжихгүй юм, ярьж дуугарч байгаа нэг ч дарга байхгүй байна. Би улсаас олгодог хөнгөлөлтэй зээлд нэг ч удаа хамрагдаж байсангүй, бор зүрхээрээ л өнөөдрийг хүрсэн дээ” гэж байлаа.

Мөн тэрбээр, сүүлийн жилүүдэд үндэсний үйлдвэрлэгчдээ түүхий эдээ борлуулдаг болсондоо сэтгэл хангалуун байгаа, өмнө нь олон ч жил хятадуудад хүссэн хүсээгүй тэдний хэлсэн үнээр нь өгдөг байсан” гэв.

МҮХАҮТ-ын дарга М.Оюунчимэг, бид Монголдоо байгаа нөөц боломжоо зөв ашиглан, түүхий эдээ боловсруулан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч нарт нийлүүлэн, импортын барааг халах цаг нэгэнт болсон. Тэгэхийн тулд нэгдэж, кластерын системд орсноор бүтээгдэхүүнээ экспортод гаргах боломжтой. Цаашдаа аймаг, сумд бүр савангийн үйлдвэртэй, орон нутгийнхаа зах зээлээ өөрсдөө хангадаг байх ч боломжтой. Бидэнд түүхий эд нь бэлэн байгаа нөхцөлд зөв хөгжүүлж, эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, ажлын байр бий болгож, нэмүү өртөг шингээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, гадаадын зах зээлд хөл тавих боломжтой” гэв. Мөн тэрбээр, “Бөхөг-Тулга” үйлдвэрийг шинэчлэхэд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн зээлд хамрагдах боломжийн талаар болон “Сайн саван” үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг Тайванийн урт хугацааны хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдах нөхцөлийг Танхимын зүгээс анхаарч судлах болно гэсэн юм.

Бидний группт холбогдох бизнесийн төлөөллүүд явсан юм. Тэдгээрийн нэг, “Энхбадрах Групп” ХХК-ийн захирал Ц.Төрбадрах, ясаа боловсруулаад тосоо гаргаад эхэлбэл бид биодизель гаргах боломжтой. Одоо П.Нооф гуай л зуухаа ажиллуулж эхлэхийг хүлээж байна даа. Кластертыг дэмжиж буй Танхимдаа баярлаж байна. Үндэсний жижиг үйлдвэрлэлүүд харилцан бие биеэ дэмжвэл бидэнд ямар ч асуудал байхгүй” гэж байв.

Дорнод Импекс ХК-ийн “Сайн саван” үйлдвэрийн гүйцэтгэх захирал Э.Энх-Амгалан хэлэхдээ, өдөрт 1500-2000 ширхэг саван үйлдвэрлэдэг, сард 50000 орчим үйлдвэрлээд сүлжээ дэлгүүр, захуудаас борлуулдаг. Бидний хувьд техник тоног төхөөрөмж муу болохоос хэрэглэгчдийнхээ хэрэгцээг чадан ядан хангаж байна. Уг нь бидэнд түүхий эд байна илүү ихийг үйлдвэрлэх боломжтой. Шингэн савангаа савлах сав баглаа боодол, савангаа хэвлэх, уутлах зэрэг ажлуудыг гараар л хийж байна. Уг нь эдгээрийг гадаадын орнуудад хүн хийдэггүй, төхөөрөмжөөр л хийдэг. Энэ нь цаг хугацаа бүтээмж сайтай байдаг.

Манай үйлдвэрт “Оюутолгойн” ХХК-аас ажилчдын гарын саван нийлүүлэх санал ирсэн ч бидний хүчин чадал хүрэхгүйгээс хүлээж аваагүй” гэлээ.

Биодизель гэдэг нь ургамал, амьтны гаралтай тосыг химийн боловсруулалт хийж гаргаж авдаг дизель түлш юм. Үүнийг авто хэрэгсэл, халаалтын системд ашигладаг. Газрын тосноос гаргаж авдаг дизель түлштэй шинж чанарын хувьд адилхан боловч ялгаруулах хорт хий бага, байгаль орчинд ээлтэй бүтээгдэхүүн. Энэ түлш нь дэлхийд үүсээд 100 гаран жил болсон. Хамгийн анхны дизель автомашин энэ түлшээр ажилладаг байсан юм. Одоо технологи нь улам бүр боловсронгуй болж байгаа бөгөөд эдийн засгийн үр ашигтай, байгаль орчинд ээлтэй гэдгээрээ дэлхий даяар энэ түлшийг хэрэглэх нь улам бүр ихсэж байгаа. Дэлхийн ихэнх хэрэглэгчид энэ хоёр түлшийг холимог хэлбэрээр хэрэглэдэг юм. Гэхдээ дангаар нь хэрэглэх нь байгаль орчинд илүү ээлтэй байж чаддаг.

Дэлхийн бусад улсууд ялангуяа европын холбоо энэхүү түлш үйлдвэрлэлийг төрийн бодлогоор дэмжиж өгдөг. Тийм ч учраас 2015 оноос энэ түлшийг хэрэглээнийхээ 20-30 хувьд хүргэнэ гэсэн зорилт тавьжээ.

Манай улс жилд 20000-30000 тонн өөх тосыг хаядаг. Энэ нь зүгээр л байгаль орчин бохирдуулаад л таардаг. Харин үүгээр түлш үйлдвэрлэвэл мөн ийм хэмжээний биодизель бэлтгэх юм.

Манай улс эдийн савангийн 90 хувийг импортоор авдаг учраас зах зээлийн хувьд гадаадаас шууд хамааралтай байдаг. Ахуйн хэрэглээний бүтээгдэхүүн нь үнийн хувьд харьцангуй бага мэт боловч хүн болгоны хэрэглээ байдаг учраас нэлээд том зах зээл болдог. Тиймээс түүхий эд, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх стандарт, технологи байгаа нөхцөлд бидэнд төр, засгийн бодлого дэмжлэг дутдагийг үйлдвэрлэгчид хэлдэг.

Хаягдал яснаас гаргасан тосоор хийдэг гол бүтээгдэхүүний нэг бол саван. Өнөөдөр савангийн үйлдвэрлэл тодорхой хэмжээнд сэргээд байгаа ч боловсруулах үйлдвэрлэлийг өөд татах цаг нэгэнт болжээ.

Монгол оронд саван үүссэн түүхээс сонирхуулбал, 20 зууны эхээр 1923 онд Дунд голын хөвөөн дээр Мах комбинатын ажилчин хэдэн хүмүүс ил тогоонд саван чанаж үзсэн нь анхны саван үйлдвэрлэлийн тулгийн чулууг тавьсан туршилтын саван гаргасан гэж үздэг байна.

1955-1956 онд Мах комбинатын дэргэд савангийн үйлдвэр байгуулагдан анхны “Барааны” нэртэй саванг бий болгосон нь үндэсний Монгол саван үйлдвэрлэлийн эхийг тавьсан шинэ алхам болжээ.

Барааны савангаас гадна “Намуу цэцэг”, “Багачууд” гэсэн хоёр нэрийн гар нүүрийн саван үйлдвэрлэж байв.

“Барааны” саван нь тэр үед элбэг байсан хамуу, үлд, мөөгөнцөр зэрэг арьсны элдэв халдварт өвчнийг устган арилгах эм тариа олдоц ховор байсан хүнд бэрх үед ариутгал цэвэрлэгээний гол хэрэгсэл байжээ.

1978-1980 онд Улаанбаатар хотод баригдсан савангийн шинэ үйлдвэрт хатуу эдийн саван, гар нүүрийн “Анхилуун”, “Сарнай”, “Тансаг” зэрэг саван үйлдвэрлэн Монгол орны хот, хөдөөгийн ариун цэврийн хэрэгцээг хангаж байв.

2000 оны эхээр түүхий эдийн хомсдол, үнийн өсөлт болон Монгол орны нийгэм, эдийн засгийн байдлаас шалтгаалаад савангийн үйлдвэрлэл зогсонги байдалд орсон боловч импортоор төрөл бүрийн зориулалттай хатуу ба шингэн саван орж ирж байгаа.

Малын хаягдал түүхий эдээр өндөр үнэтэй гоо сайхны бүтээгдэхүүн, эм, эмнэлгийн хэрэгсэл үйлдвэрлэх боломж ч бий гээд дурдаад байвал малаас гарах ашиг шим маш олон ач тустай. Хамгийн гол нь энэ бүгдийг нэгтгэсэн бодлоготой болмоор байна хэмээн үйлдвэрлэгчид хэлж байв.

Д.Эрдэнэсувд