“Улсын хөгжлийг хотоор нь, хотын хөгжлийг нийтийн талбай, цэцэрлэгт хүрээлэнгийн чанараар нь хэмж” – Жон Рускин

Венесуэлээс ирж буй цагаачдын хөлд дарагдсан, хагас зуун жил үргэлжилсэн иргэний дайнд сүйтгэгдсэн, замын түгжрэл, агаарын бохирдол, ядуурал туйлдаа хүрээд байсан Колумб улсын нийслэл Богота хотыг 1998 онд хотын захирагчаар сонгогдсон Энри́ке Пеньяло́са өнөөдөр дэлхийд нийтийн тээврийн хөгжлөөрөө жишиг хотуудын нэг болгож чадсан юм. Тэрээр хурдны замыг өргөсгөх өртөг өндөртэй төлөвлөгөөг хогийн саванд хийж, үүнд төлөвлөгдсөн төсвөөр хэдэн зуун километр унадаг дугуйн зам, цэцэрлэгт хүрээлэн болон нийтийн талбайн сүлжээ цогцолборууд, номын сан, сургууль, цэцэрлэг барихад хөрөнгө оруулсан. Үүнээс гадна түлш, шатахууны татварыг эрс нэмж, нэг хүн долоо хоногт гурваас дээш удаа машинаа барьж ажил, сургуульдаа явахыг хориглосон. Мөн тэрээр хотын хамгийн анхны масс транзит системийг галт тэргээр биш автобусаар бий болгосон юм. Масс транзит гэдэг нь олон тооны зорчигчид богино зайд хурдан зорчих нийтийн тээврийн системийг хэлдэг. Энэ системийн онцлог нь технологи ашиглан, газрын хэрэглээг оновчтой, үр дүнтэй байлгахад оршдог. Өдгөө Богота хотын Тусгай замын автобус (BRT) хамгийн амжилттай нийтийн тээврийн системийн жишиг болж, дэлхий дээр 170 гаруй хот энэ системийг амжилттай хэрэгжүүлээд байна.

Пеньяло́са энэ бүх өөрчлөлтийг дардан замаар авчраагүй. Гэвч тэрээр өөрийн хэлсэн “Хот нэг бол машинд ээлтэй, эс бөгөөс явган зорчигчдод ээлтэй байж болно. Харин хоёуланд нь зэрэг ээлтэй байж чадахгүй” гэсэн үгэндээ бат зогсож, Богота хотыг “хүн төвт” хот болгон хувьсгал хийж чадсан. Энэ хувьсгалыг өөрийн биеэр тэргүүлж, ажилдаа бие хамгаалагчдын хамтаар дугуй унан явж буй Пеньяло́сагийн зургийг интернэтээс олоход тун амархан.

Сургууль, цэцэрлэг, нийтийн талбай барина гэж эхэлдэг ч удалгүй тухайн газар аль нэг компанийн эзэмшилд очоод, ашгийн барилга болоод дуусдаг жишээг Улаанбаатарчууд бид олон харсан. Одоогийн хотын удирдлагын ярьж байгаа “усан оргилуур, цэцэрлэгт хүрээлэн барина” гэсэн энэ төлөвлөгөөг бид анх удаа сонсож байгаа биш ээ. 2016 онд Цэрэндоржийн нэрэмжит бидний мэдэх фонтаныг мөн яг ингэж хэлээд хашаа хатгаад, буулгаж эхэлсэн. Энэ нь иргэдийн сэтгэлийг ихээр өвтгөж, шөнийн 2 цагт цугларан эсэргүүцлээ илэрхийлэн, тууштай тэмцсэний эцэст, хотын захиргаа иргэдийн санал хүсэлтийг сонсож, гаргасан шийдвэрээ буцааж, иргэд фонтанаа эргүүлэн авсан. Одоо харин тэр түүхийг давтах гэж байна уу?

Бидэнд өндөр өртөг, зардлаар дахин тохижуулсан цэцэрлэгт хүрээлэн хэрэгтэй юу эсвэл одоо байгаа нийтийн талбайнуудаа зохион байгуулалт, хараа хяналттай, цэвэр цэмцгэр арчлаад явах удирдлагын систем хэрэгтэй байна уу? Нийтийн талбайг хүмүүс амь оруулдаг. Хэчнээн гоё тохижуулалт, архитектуртай байгаад хүн байхгүй бол зүгээр л нэг хоосон талбай болно. Харин хүмүүсийг татахын тулд байнгын арчилгаа, хараа хяналт, үйлчилгээ, үзүүлбэр байх хэрэгтэй.

Нийтийн талбай гэж юу вэ?

Нийтийн талбай гэдэг нь айлын том өрөө гэдэгтэй ижил ухагдахуун. Айл том өрөөндөө гэр бүлийн гишүүдээрээ цугларч, зочдоо хүлээн авч, яриа хөөрөө өрнүүлдэгтэй адил хотын нийтийн талбайд хотын иргэд цугларч, бие биетэйгээ харилцан яриа үүсгэж, эргэн тойронд болж буй үйл явдлыг ажингаа, эрүүл агаарт сууж болох ногоон байгууламж бүхий талбай юм. Нийтийн талбайд томоохон цэцэрлэгт хүрээлэнгээс авахуулаад, төв талбайнууд, голын эрэг, дурсгалт газрууд, хүүхдийн тоглоомын талбай хүртэл ордог.

Яагаад бидэнд нийтийн талбай хэрэгтэй гэж? 

• Мод, гол горхи гэх мэт байгалийн элемент, нийтийн талбайд олон төрлийн өнгө, өвөрмөц тавилгуудыг нэмж өгснөөр хотын иргэдийн сайн сайхан байдал, хүнд итгэх итгэл нэмэгддэг бөгөөд хүн өөрийгөө нийгмийн нэг хэсэг гэдгээ мэдэрдэг болохыг Канад улсын Ванкувер хотод хийсэн судалгаагаар нотолсон.
• Цэцэрлэгийн модон сандал дээр хэдэн минут чимээгүй суугаад, нарлаж буй хөгшид, хүүхдээ салхилуулж буй эцэг эх, тоглож наадаж буй хүүхдүүдийг харах нь сэтгэлийн тайвшрал өгдөг.
• Залуучууд цугларан, уран бүтээл туурвиж, нийтэд зориулсан үзүүлэн, тоглолт хийх боломжтой болдог. Нийтийн талбайдаа залуу уран бүтээлчдийн тоглолт, спортын үйл ажиллагаа, төрөл бүрийн сургалт зохион байгуулах зэргээр уур амьсгалыг нь халуун дулаан, баяр хөөртэй болгодог олон жишээ бий.
• Эдийн засгийн хувьд нийтийн талбайнууд нь жижиглэнгийн худалдаа, үйлчилгээ татдаг бөгөөд үүнийг дагаад эргэн тойрон дахь үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ өсдөг. Мөн ажлын байр, татварын орлого нэмэгддэг. Хүмүүсийн очих дуртай Зайсан толгой болон 2009 онд нээгдсэн Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн эргэн тойрон дахь худалдаа, үйлчилгээ нэмэгдэж, үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл цэцэглэснийг харахад нийтийн талбай эдийн засагт ямар эерэг нөлөөтэй нь мэдэгдэнэ.
• Нийтийн талбайд салхилж буй хүмүүс хувийн машинаараа зорчихоос илүүтэй ихэвчлэн алхаж ирсэн эсвэл нийтийн тээврээр зорин ирсэн хүмүүс байдаг. Нийтийн талбай нь явган алхахыг дэмжигч нэг хүчин зүйл.
• Ургамал, мод, ус, горхитой ойр байснаар хүмүүс байгаль дэлхийгээ хайрлаж, хамгаалах үүрэг хариуцлагаа илүү мэдэрдэг.

Бид байгаа талбайнуудаа дахин өндөр зардлаар тохижуулахаас илүүтэйгээр байгаагаар нь арчлан, хамгаалж, олон сайхан үйл ажиллагаа зохион байгуулахад иргэдийг уриалж, нээлттэй байлгах нь чухал. Ялангуяа, гэр хороололд энэхүү “sense of community” буюу хөрш айлууд цугларан, цагаа өнгөрүүлж, нэгдмэл нийгмийг бий болгох нийтийн талбайнуудын эрэлт, хэрэгцээ их байна.

Хот хүмүүст зориулагдсан болохоос авто машинд биш гэдгийг Улаанбаатарчууд бид ойлгож, энэ шаардлагаа шийдвэр гаргагчдад хүргэж чаддаг болох цаг ирж байна. Энри́ке Пеньяло́са Боготад хувьсгал хийж чадсан шиг манай хотын удирдлагууд зоригтой шийдвэр гаргаж, хүн төвт хот болох хэрэгцээ, шаардлагатай өдөр ирэх тусам хүчтэй тулгарах цаг айсуй. Аз жаргалтай хотыг бий болгоё гэвэл хотынхоо том өрөөнүүдийг нэм.

Иш татсан материалууд:

• MONTOGOMERY, CH., Happy City. 2015
• JOSEPH ROWNTREE FOUNDATION., The Social Value of Public Spaces. 
• WORLDBANK., The Hidden Wealth of Cities: Creating, Financing, and Managing Public Spaces, 2020: https://www.worldbank.org/en/topic/urbandevelopment/publication/the-hidden-wealth-of-cities-creating-financing-and-managing-public-spaces
• HAPPY CITY., Happy Streets Living Lab. Link: https://thehappycity.com/project/happy-streets/

О.Удвал, Тогтвортой тээврийн мэргэжилтэн (MSc in Sustainable Transport)