Өлзийт хааны найрамдлын бичиг

Ах дүү Газан, Өлзийт нар

Монголын эзэнт гүрний үед монголчуудын Перс, Иран зэрэг орны нутагт Ил хаант улс хэмээх нэгэн хүчирхэг улсыг байгуулсан юм. Чингис хааны ач Мөнх 1251-1259 онуудад Их Монгол улсын хаан төрийг барьж байхдаа өөрийн дүү Хүлэгү, Хубилай нарт салбар армиа захируулан өрнө болон өмнөдөд аян дайнаа үргэлжлүүлэх зарлиг буулгасанаар Хүлэгү-ийн удирдсан монгол цэрэг 1256 онд Иранд нэвтэрч улмаар исламын ертөнцөд Ил хаант улс буюу монголчуудын засаглалт хаант улсыг байгуулсан билээ. Ил хаант улс нь түүхийн тавцанаа 100 гаруй жил буюу 1357 он хүртэл оршин тогтножээ.

Эдүгээ монголын эзэнт гүрний дипломат харилцааны үнэт дурсгал бичиг болох захидал бичгүүд дэлхийн хэд хэдэн оронд хадгалагдаж байна. Эдгээрээс Ил хаадын захидал бичгүүд онцгой байр суурьтай юм. Ил хаант улсын Аргун хааны хүү Өлзийт хаан 1305 онд Францын IV Луй Филипп хаанд улс хоорондын дипломат харилцааг чухалчлан тэмдэглэсэн энэхүү захидлыг илгээжээ. Захидалд, Чингис хааны үр сад эргэн санаа нэгдсэн тухай өгүүлж, урьд Европчуудтай сайн харилцаатай байсныг дурьдаад, дахин элч илгээн бэлэг солилцох хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн байна. Монгол хэлээр бичсэн энэ захидлыг итали орчуулгатай нь хамт илгээсэн бололтой. Өлзийт хааны найрамдалт харилцааг чухалчилж бичсэн уг захидлыг 1824 онд Франц улсын Парис хотын Үндэсний архиваас анх олсон бөгөөд захидлын эх хувь тэндээ хадгалагдаж байна. Захидлын тамга нь “Тэнгэрээс заяат суу хүчит эзэн хааны түмэн хэргийг шийдэх тамга” гэсэн хятад эвхмэл ханзаар бичсэн. Захидлын фото хуулбарыг Монголын Үндэсний Музейн “Монголын эзэнт гүрэн” танхимд дэлгэн харуулсан.

XIII-XIV зууны гадаад харилцааны үнэ цэнэтэй сурвалж болсон Ил хаан Өлзийт хааны албан захидлыг Польшийн монголч эрдэмтэн В.Котвич судлаад “XIII зуунд монголчууд дэлхий нийтийн энх тайвны асуудлыг сэдэж үүсгэжээ ” хэмээн дүгнэсэн байдаг.

Өлзийт хааны захидлыг эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн монгол бичгээс кирилл үсгээр орчуулсан хувилбараар танилцуулъя.

Өлзийт хааны захидал

Өлзийт Султан миний үг
Францын хаанд

Эрхэм та бүхэн
Францын улсын хаад

Манай сайн өвөг, сайн Элэнц, сайн Эцэг
сайн Ах нартай найрамдал хол боловч ойр мэт cэтгэж, аливаа үгээ илэрхийлж элч нараа солилцож, мэндийн сэлбээ илгээлцэж явсныг та нар осолдохгүй одоо мэднэ.

Тэнгэрийн хүчээр
Бид хаан ширээнд суугаад урьдын дээдэс

зарлиг засгийг үл өөрчлөн бэлэн зассан журмаар урьд дээдсийн за хэмээлдсэнийг үл сулруулан тангараг мэт санаж урьдахиас үлэмж найрамдаж элч нараа илгээлцэж байхыг хүсэж байна.

Бид ах нар дүү нар харц муу хүмүүсийн ташаа үгээр дур санал алдагдаж байлаа. Одоо

Тэнгэрээс болгон соёрхсон учир
Төмөр хаан, Тугтуга, Чабар, Туга тэргүүтэн бид
Чингис хааны үр хүүхэд

ойрын дөчин таван жил муудалцсанаа больж, одоо

Тэнгэрийн ивгээлээр ах дүү цөмөөр зохилдон эвлэж,

Мандах нанхиад нутгаас аваад
Наран далайд хүртэл бүх улс эвлэрч харилцах өртөөг байгуулав.

Бидний завсар хэн буруу санавал түүнийг бид
Хамтран эсэргүүцэж байя гэж хэлэлцэж тохиров

Одоо манай
Сайн өвөг, Сайн эцэг, Сайн ах нартай та нар найрамдалтай явснаа өөрчлөхгүй буй за гэж Мамлаг, Түмэн хоёрыг явуулав.

Танай олон Францын хаад хоорондоо найрамдаж байна гэж сонсов. Чухам найрамдахаас сайн юм юу байх вэ?

Одоо бидэнд ба танд үл найрамдах этгээдийг
Тэнгэрийн хүчээр цөм хамтран дайрч эсэргүүцэхийг
Тэнгэр мэдтүгэй.

Энэ бичгийг 704 дүгээр он бөгөөд Могой жил зуны эхэн сарын найманд Алияан гэдэг газарт нутаглаж байхдаа бичив.

А.Уянга