Төрийн соёрхолт Н.НАЦАГНЯМ: Аливаа зүйлийг маш шуурхай шийдвэрлэхийг инноваци гэнэ

Инновацийн тухай ойлголт

Инноваци гэдэг үгийн гарал үүслийг авч үзвэл  “in nova” буюу шинээр сэдэх, санаачлах гэсэн утгатай латин үг юм. Одоо хэрэглэгдэж байгаа дээрх үгийн утга нэлээдгүй өргөн хүрээг хамрана.

19-р зууны дундуур ялангуяа Германы соёл судлаачдын бүтээлүүдэд “инноваци” хэмээх ойлголт анх орж ирсэн. Анхандаа нэгээхэн соёлын зарим нэг элементийг нөгөө талын соёлд нэвтрүүлэх утга санааг  илэрхийлдэг байжээ. Голчлон тухайн үедээ Европ маягийн ахуй амьдрал, үйлдвэрлэлийг зохион байгуулах аргыг Ази, Африкийн нийгэмд нэвтрүүлэх тухай яригддаг байж. 20-р зууны эхээр австрийн эрдэмтэн Й.Шумпетер, Оросын эрдэмтэн Н.Кондратьев нар “эдийн засгийн хөгжилд шинэчлэл, өөрчлөлт оруулах замаар хямралыг даван туулах хэрэгсэл…” гэсэн утгаар ашигласан нь  үндсэн утгаа одоо хир нь алдаагүй  байгаа.

       Товчоор хэлбэл энэ ойлголтыг аливаа шинэ бүтээмж, шинэ санааг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, мөнгө олох гэж ойлгож болно. Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, төрийн удирдлагын салбарт  дэвшилтэт үр нөлөө авчрах шинэ буюу шинэчлэгдсэн бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ технологийн процесс, мөн удирдлага, зохион байгуулалт, санхүү, эдийн засгийн болон бусад шийдлүүд инновацийн үр нөлөө юм.

Харин 1993 оны Фраскатын удирдамжид “Инноваци гэж шинэ бас шинэчилсэн бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нэвтрүүлэх, технологийн процессийг боловсронгүй болгох, нийгмийн үйлчилгээг сайжруулах чиглэлээр явуулж буй үйл ажиллагааны эцсийн үр дүн” гэж тодорхойлсон байдаг.

Инновацийг бүтээх гурван үндсэн шалтгаан байдаг. Үүнд:

• Шинэ санаа, шинэ технологийг амьдралд хэрэглэх, хэрэгцээ
• Шинэ санаа, технологийг хэрэгжүүлэх мэдлэг чадвар бүхий хүн, технологи
• Шинэ санааг олон түмэнд хүргэхэд үзүүлэх эдийн засгийн дэмжлэг

Энэ гурван нөхцөл бүрэлдэхэд инноваци хөгжих үндсэн суурь бүрдлээ гэж үзэж болно. Гадны улс орнуудад ч ийм замаар хэрэгжиж байгаа юм.
Үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнийг аль болох зардал багатай ашигтай болгохын тулд үргэлж шинэчилж, шинэ технологийг үйлдвэрлэлдээ хэрэгжүүлэх сонирхолтой байдаг учир нэгдүгээрт үйлдвэрлэлийн зүгээс инноваци гардаг.Нөгөө талаас хэрэглэгчийн хэрэглэж буй бүтээгдэхүүн тухайн хэрэглэгчийн шаардлагыг хангаагүй тохиолдолд хэрэглэгч өөртөө тааруулан бүтээгдэхүүнийг өөрчилснөөр инноваци гарах хоёр дахь шалтгаан болж байдаг.
Мөн даацтай томоохон инновациуд эрдэм шинжилгээний байгууллагуудаас гардаг.Гадаад орнуудын хувьд асар их хэмжээний хөрөнгө мөнгийг инновацид зарцуулж тэндээсээ ашиг олж байна. Зарим жишээнээс дурьдвал: Америкийн баруун эрэгт байрлах Silicon Valey технологийн төвөөс нэлээд тооны инноваци гардаг. Энэ газарт мэдээллийн технологиор үйл ажиллагаагаа явуулдаг компаниудын суурьшлын бүс юм.Энэ ч утгаараа томоохон компаниуд бие, биенээсээ өрсөж зах, зээлд ашиг олохын тулд шинэ технологи зохион бүтээлгэх гэж 5000 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй баг ажуиллуулдаг ажээ.Энэ тоо бол зөвхөн нэг компанид ажилладаг инновацийн багт ажилладаг хүмүүсийн л тоо юм.
Хүний хэрэгцээг мэдэж, түүгээрээ шинэ технологи бүтээж байгаа, чадварлаг хүний нөөцтэй Энэтхэг, Солонгос зэрэг орнууд өндөр хурдаар инноваци гарган авч байна.Инновацийн индексээр Солонгос улс дэлхийд тэргүүлдэг бол Энэтхэгийн хувьд биотехнологийн салбарыг түшиглэсэн инноваци хурдаа авч байна.

Ингээд манай шинжлэх ухааны салбарынхнаас  инновацийг хамгийн ойлгомжтойгоор тайлбарлах, инновацийн Монгол дахь сайн жишээг нэрлэх  гэсэн асуултад хариулт авснаа хүргэе. 

Д.РЭГДЭЛ: Инноваци гэж шинэ технологи ашиглах,  шинэ бүтээгдэхүүн гаргахыг хэлнэ 

(Монгол Улсын Шинжлэх ухааны академийн тэргүүн дэд Ерөнхийлөгч, Академич )

• Инноваци гэж шинэ технологи ашиглах шинэ бүтээгдэхүүн гаргахыг хэлж байгаа. Түгээмэл ойлголтоор бол шинжлэх ухаан мэдлэгийг бий болгодог. Тэр мэдлэгийг хэрэглээ болгож хувиргадаг бүхий л үйл явцыг хэлнэ. Ер нь процессыг хэлж байна. Гэхдээ энэ нь технологийн инновацитай шууд холбогдоно. Үүнээс гадна нийгмийн инноваци гэж байна. Нийгмийг удирдах зохицуулах, залах үйл явцад шинэ дэвшилтэт аргыг нэвтрүүлэх процессыг нийгмийн инноваци гэнэ.
• Бий болгосон мэдлэгийг хамгийн бодитой хэрэгжсэн зүйл нь нүүрснээс утаагүй түлш гаргасан процесс юм. Химийн хүрээлэнгийн эрдэмтэд нүүрсийг олон жил судалсан. Судалгааны үндсэн дээр бизнесийнхэнтэй хамтран утаагүй түлш гарган авч, шинэ барьцалдуулагч олж үйлдвэрлэсэн. Харамсалтай нь Засгийн газар энэ жил утаагүй түлшинд төсөв гаргаагүй учраас инновацийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг 4-5 ХХК хаалгаа барьж байна. Түүхий нүүрсийг утаагүй шахмал түлш болгоно гэдэг нь яах аргагүй Монголын инновацийн жишээ юм. Дэлхий нийтэд нанотехнологи салбар бүрт хүч түрэн орж ирж байна. Энэ нь тэр чигээрээ инноваци.

Төрийн соёрхолт Н.НАЦАГНЯМ: Аливаа зүйлийг маш түргэн шуурхай шийдвэрлэхийг инноваци гэнэ

• Аливаа жижиг, том асуудал, үйл ажиллагааг маш түргэн шуурхай шийдвэрлэхийг инноваци гэнэ. Инновацийг бүхий л салбарт хэрэглэх боломжтой.
• Жишээ татахад хэцүү юм. Тиймээс төр, хувийн хэвшил гэж хоёр хэсэг хуваах хэрэгтэй. Төрийн байгууллагын шийдвэр гаргах процессын хурд дэндүү удаан. Харин хувийн хэвшлийнхний хувьд төрийн байгууллагаас хамаагүй илүү, хурдтай. Хувийн хэвшлийнхний хурдыг төр гүйцэхгүй байна гээд хэлчихэд буруутан болохгүй байх. Монгол эрдэмтдийн хувьд дэлхийд өрсөлдөх бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх мэдлэг чадвар байна. Тиймээс ч дэлхийн зах зээлд цойлж гарах боломж байгаа гэж хардаг.

Б.Дөлгөөн: Утаагүй зуух бол Монгол дахь инновацийн сайн жишээ 

(Монгол бизнесийн хөгжлийн төвийн удирдах зөвлөлийн гишүүн, “Тэнгэр капитал” ХХК-ийн захирал, эдийн засагч )

• Миний хувьд инноваци гэдэг нь бидний аливаа бараа бүтээгдэхүүн, үйлдвэрлэлийн үйл явц, үйлчилгээний талаар бодож байгаа, эдгээрийг хөгжүүлж, хийж байгаа арга замыг хурдлуулах сайжруулахыг хэлдэг байх гэж ойлгодог.
• Монголд олон сайхан жишээ бий. Миний хувьд Дэлхийн Банкны “Цэвэр Агаар” төслийг эхлүүлэх гээд ажиллаж байхад одоогийн бидний “утаагүй зуух” гэж нэрлээд байгаа зуухыг хөгжүүлэх тал дээр олон мэргэжилтнүүдтэй ажиллаж байсан туршлагатай. 2007-с хойш зуухыг олон янзаар хийж, хөгжүүлж байж одоогийн хамгийн битүүмжлэл сайтай, шаталтын түвшин өндөр зуухыг гаргаж авсан. Өмнө нь дэлхийд яг нүүрсээр галладаг зуухыг сайжруулж, утааг бууруулая гэсэн төсөл байгаагүй юм байна лээ. Энэ бүтээл бол дотоодын болоод гадны маш олон хүмүүсийн оролцоотой бүтсэн ажил. Гэхдээ үүнд хамгийн гол үүрэгтэй ажилласан хүн бол Крис Пин Пиготт гэж Канад эрхэм бий. Өнөөдөр дэлхийд нүүрсээр галладаг гэрийн хамгийн сайн зуух Монголд байгаа гэж хэлж болно. Харин үүнийг бусад хүйтэн уур амьсгалтай улс орнуудад цаашдаа экспортлох, эсвэл энэхүү туршлагыг хуваалцах боломжтой гэж боддог. Тиймээс ч “утаагүй зуух”-г Монгол дахь инновацийн сайн жишээ гэж хэлж байна.

Б.Од