1.    Сахар чихэр гэж юу вэ?

n  Сахар хүний амьдралд хэрэгцээтэй 6 гол бодисын нэг болох нүүрс усны 1 хэлбэр буюу энгийн нүүрс ус

n  Чихэр, чихэрлэг бүтээгдэхүүнд ордог сахар нь энгийн нүүрс буюу цэвэрлэгдсэн элсэн чихэр

n  Сахарыг чихрийн манжингаас цэвэрлэж цагаан элсэн чихэр гаргаж авахаас гадна чихрийн нишингээс цэвэрлээгүйг бор сахар гаргаж авдаг

n  Энэ цагаан,  бор сахар 2-ын адил тал нь сахарын агууламж, илчлэг чанар нь адил, харин бор сахар амин дэм эрдэс агуулдагаараа дээр ч тийм ч их биш. Бас хиймэл бор сахар байдаг энэ нь цагаан элсэн чихэрээс ялгаагүй  илчлэг өгөхөөс цаашгүй

n  Сахарын зөвлөмж хэмжээ насанд хүрсэн эрэгтэй хүн 30 гр/өдөр, эмэгтэй хүн 25 гр/өдөр байдаг.

2.    Сахар биед ороод юу болдог вэ?

n  Сахар биед ороод гэдсэнд глюкоз болон задрана.

n  Глюкоз цусанд, элэгт, илүүдэл нь биед өөх болон хуримтлана

n  1 г сахар 4 ккал илч ялгаруулна. 10 г сахар идэхэд 40 ккал илч болно гэсэн үг

3.    Сахар бие ямар ашиг тустай вэ?

n  Сахар зөвхөн нормын хэмжээгээр хэрэглэх үед л хүний биед ашиг тустай

n  Илчлэг өгнө

n  Судсанд бүлэн үүсгэхгүй учраас судас бөглөрөхгүй

n  Тархинд тэжээл болно

4.    Сахарыг хэтрүүлэн хэргэлэхэд хортой учраас эрдэмтэд эмч нар юу гэж үздэг вэ?

n  “3 цагаан хор” түүний нэг нь цагаан элсэн чихэр

n   “Амттан бол таашаал нөгөө талдаа тарчлаантай үхэл”

n  “Тансаг хэрэглээний амьдрал гашуун төгсгөлтэй”

n  “Орчин үеийн донтуулагч”

n  “Сахар- донтуулагч хүнсний бүтээгдэхүүн”

n  “Амьдралыг аюулд хүргэх хүнс”

5.    Яагаад эрдэмтэд, эмч нар сахарыг ийнхүү нэрлэх болов?

n  Таргалуулна

n  Таргалснаас:  Чихрийн шижин, олон байрлалын хорт хавдар: умай, бөөр, бүдүүн, шулуун гэдэс, түрүү булчирхай, хөхний

n  Цусанд сахар ихэссэнээс: Чихрийн шижин, мөн л олон байрлалын хорт хавдар:  хөх, түрүү булчирхай, нойр булчирхай, бүдүүн, шулуун гэдэс, өндгөвчийн

n  Мөөгөнцрийн өвчин

n  Кальц, магни, натри, кали, хром дутна

n  Амьдралыг богиносгоно

n  Үе мөч өвдөх, тулайтах өвчин хүрэх

n  Нөхөн үржихүйн эрхтэнд муу нөлөөтэй. Эр бэлгийн эсийн чанар муудаж эрүүл бус үр тогтох, цаашилбал эрүүл бус хүүхэд төрөх

n   Тамхины адил хортой

n  Элэг өөхлөж үйл ажиллагааны алдагдалд орно

n  Харшил, гуурсан хоолойн багтраа, толгой таллаж өвдөх

n  Цөс чулуужих

n  Нүдний болор цайх

n  Яс сийрэгжих

6.    Монгол хүн амын дундах илүүдэл  жин таргалалтын байдал:

7.    Хүүхдэд ямар хортой вэ?

n  Шүд цоорох, буйлны үрэвсэл

n  Оюун ухаан хомсдох, сурлага муудах, хэт сэрэмтгий, эпилепси болох,

n  Кальц дутах, үүнээс болж Д амин дэмийн дутал, яс сийрэгжихэд хүрэх

n  Хоолонд дургүй болж тэжээлийн бодисын дуталд хүрэх

n  Сахар чихэрт донтох

n  Өвчин, гадны тааламжгүй орчинд биеийн эсэргүүцэх дархлаа муутгах

n  Хэт хөдөлгөөтэй болох, анхаарал муудах эмгэгт хүрэх

n  Өсөлтийн гормон үүсэлт муудсанаас хүүхдийн өсөлт муудах

n  Хүнсний харшилд өртөх

8.    Сахар чихэр ихтэй ямар бүтээгдэхүүнүүд байдаг вэ?

n  Элдэв төрлийн цаастай чихэр 65-85% сахартай

n  Чихэрлэг гурилан бүтээгдэхүүнүүд  10-с дээш % сахартай

n  Жимсний чанамал 100 гаруй %, 2 халбага идэхэд хоногийн сахарын хэмжээ

n  Жимсний чихэрлэг шүүс  1 саванд 32-36 г сахартай

n  Хийжүүлсэн ундаа 1 банк-д 4-18 ширхэг ёотон

n  Шпагетти соус 125 г-д 8 г сахартай

n   Кетчуп 50% сахартай

n  Хатаасан жимс 5-6 ширхэг 32 орчим г сахартай

n  Бялуу жижиг хэрчим 25-30 г сахартай

n  Шоколад 1 хавтгай 42 н нь 12.5 г сахартай

n  Мөхөөлдөс 120 г нь 17.5 г сахартай

n  Хатуу чихэр 1 ширхэг 25-100 г сахартай

n  Бохь 1 ш 2.5 г сахартай

n  Жигнэмэг 1 хэрчим 25 г орчим сахартай

Ихэнх бүтээгдэхүүний шошго дээр сахартай л гэж бичихээс хэмжээг нь бичдэггүй.

9.    Чихэр, чихэртэй бүтээгдэхүүний хэрэглээг яаж багасгах вэ?

n  Аажмаар багасгах

n  Цэвэр байгалийн бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг болтлоо багасга

n  Өдөрт хэрэглэх сахараа хэмжиж  аваад түүнээ хэрэглэ

n  Дүрэм мөрд 7 хоногийн, эсвэл сарын 1 өдрийг сонгон хэрэглэх, хоолны дараа амттан идэхгүй, амттан байнга хэрглэдэг бол оронд нь жимс иднэ, зайрмагийг сарын тэдний өдөр иднэ зайрмаг болон чихэрлэг амттан хэзээ ч худалдан авахгүй гэх мэт

n  Чихэртэй цай кофе уухын оронд нимбэгтэй эсвэл бусад цай уу

n  Хоол амтлагчаас татгалз

n  Хүнсний шошгоноос сахар агуулсан эсэхийг заавал уншиж сур.

n  Амтлаг зүйл идмээр бол хоолтой хамт хэрэглэ

n  Алим, жимсний нухашнаас татгалз

n  Тамирчдад зориулсан хүнс ундаанаас татгалз

n  Ксилитолыг сахарыг орлуулан хэрэглэ

n  Шоколадыг маш багаар хэрэглэ. Цагаан шоколад какаогүй цул чихэр тул бүү хэрэглэ, Хар шоколад какао ихтэй сахар бага тул бусад шоколадыг бодвол хор багатай

n  Өдрийн 3-4 хоолноос бүү татгалз. Хоолоо алгасвал  сахар их идэх хүсэлтэй болдог

n  Согтууруулах ундаанд шар айраг, вино, оргилуун дарс сахар ихтэйг анхаар

n   Хүслээ дарахын тулд ус уу, явган яв

n  Гурилан бүтээгдэхүүн сахараас гадна тос ихтэй илчлэг ихтэй бүтээгдэхүүнд орно

10.  Сахар чихэр илчлэг ихтэй бүтээгдэхүүн

n  Ихэнх чихэр 25-140 г хэмжээтэй, 25-100 г сахар агуулсан байдаг

n  5 ширхэг хамгийн бага хэмжээтэй чихэр идэхэд 125 г чихэр, түүний 100 г сахар.  1 г сахар  4 ккал илчлэгтэй болохоор 5 ширхэг 125 г чихэр буюу 100 г  сахар 400 ккал илчлэг өгнө. Сургуулийн өмнөх насны хүүхдэд хоногт 1600 ккал илчлэг шаардлагатай. Тэгвэл 5 ш чихэр хоногийн хоолны илчлэгийн 4-ний 1-ийг хангана. Хоолоо хасахгүй учраас энэ хамжээний илчлэг илүүднэ гэсэн үг. Энэ илүүдэл илчлэг биед өөх болон хуримтлана.

11.  Хүүхдүүдийг чихэрт донтохоос сэргийлэх ямар арга байна вэ?

n  1 нас хүрээгүй хүүхдийн нэмэгдэл хоолонд чихэр, давс хийхгүй

n  Хүүхдэд 5 нас хүртэл цаастай чихэр өгөхгүй, чихэрлэг бүтээгдэхүүний хэрэглээг хязгаарлах

n  Бага насны хүүхдэд хоногт 5 г сахарын нармтой

n  Сургуулийн насны хүүхдэд 6-8 г

n  Хүүхдэд бүх баяраар чихэр өгдөг дадлаа зогсоох. Эх орны үйлдвэрийн оньсон  болон бусад тоглоом, ном, хичээлийн хэрэгсэл, зургийн хэрэгсэл, хөгжмийн зэмсэг зэрэг зүйл бэлэглэх

n  Эрүүл мэндийн хичээлээр  бүх насны хүүхдэд чихрийн хорын талаар хичээл зааж сурталчилгаа хийж байх

n  Чихэр их хэрэглэснээс үүсэх өвчин эмгэгийг эрт илрүүлж байх

n  Эцэг эхчүүд хүүхдээ чихэрт донтсон эсэхийг мэдэж байх

n  Хүүхдээ өвчлөхөд сиропон эм бүү хэрэглэ. Эмч нар ч бага насны хүүхдэд зориулагдсан сиропон эмийг хүүхдэд бүү өг. Өөр маш олон эм байгаа.

12.  Цэцэрлэг, сургуулийн хүүхдийн хоол үйлчилгээнд хориглох бүтээгдэхүүн

n  Чихэр мөхөөлдөс, шоколад зэрэг энгийн нүүрс ус ихтэй хүнсний бүтээгдэхүүн

n  Нийлэг болон химийэн аргаар гарган авсан кремтэй бүтээгдэхүүн

n  Байгалийн бус өтгөрүүлсэн сироп ашиглаж үйлдвэрлэсэн бүх төрлийн жүүс

n  Бүх төрлийн хийжүүлсэн ундаа

n  Төрөл бүрийн нийлэг, химийн аргаар гаргаж авсан хоол амтлагч: вигор, дашида кетчуп гм

n  Хайлуулсан элсэн чихэрт дүрж амталсан гурилан бүтээгдэхүүн

13.  Цаашид юун дээр анхаарах шаардлагатай вэ?

n  Эрүүл биш хүнс гэж албан ёсоор нэрлэх

n  Тамхины хорын зиндаанд хүрсэнийг баталгаажуулах

n  Сурталчилгааг хориглох шийдвэр шийдвэр хэрэгтэй байгааг анхаарах

n  Сахар орсон бүтээгдэхүүний шошго дээр сахарын хэмжээг бичих

n  Үндэсний статистикийн газраас Сахарын 1 хүнд жилд оногдсон хэмжээг жилийн эцэс бүрт мэдээлдэг болох

n  Сахар орсон бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг багасгах

n  Чихрийн импортыг хязгаарлах

n  Цагаан идээгээ чихэргүй үйлдвэрлэх

n  Чихэр хэтрүүлэн хэрэглэснээс  болон амьдралын буруу хэвшлээс болдог ХБӨ удамшдаг тул Чихрийн шижинтэй, ЗСӨ-тэй, даралт ихэсдэг, хорт хавдраар өвдсөн хүмүүс хүүхдүүдээ эдгээр өвчнөөс сэргийлэхэд онцгой анхаарах ялангуяа чихрийн хэрэглээн дээр анхаарах шаардлагатай

Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төв